Mavzuning dolzarbligi. Xalqimizning asrlar davomida shakllangan milliy-ma`naviy qadriyatlarining tiklanishi azaliy orzu bo`lgan istiqlol bilan bog`liq. Taraqqiyotimiz omili bo`lgan ilm-fan sohasida keyingi yillarda jiddiy ijobiy o`zgarishlar bo`layotganligini alohida ta`kidlamoqchimiz. Ayniqsa, ma`naviyatimiz ko`zgusi bo`lgan o`zbek tiliga Davlat tili maqomining berilishi, ijtimoiy faoliyatning barcha sohalarida, mamlakatimiz ichki hayotida va turli xalqaro aloqalarda, ta`lim tizimining hamma bo`g`inlarida ona tilimiz rolining kuchayishi quvonchli hol bo`lib, bu borada bo`layotgan o`zgarishlar, qo`lga kiritilayotgan muvaffaqiyatlar bevosita Yurtboshimiz I.A.Karimov tashabbusi va sa`y-harakatlari bilan bog`liqdir. Yurtimizning kelgusida eng rivojlangan davlatlar qatoridan joy olishi ta`lim tizimini isloh qilish, mustaqillik g`oyalarini yoshlar ongiga singdirish, avvalo, tilimiz rivojiga alohida e`tibor berishni, uning qo`llanish doirasini, vazifaviy-uslubiy imkoniyatlarini yanada kengaytirishni taqozo qiladi. Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov bu haqda shunday fikrlarni bildirgan edi: “Biz ajdodlardan avlodlarga o`tib kelayotgan bebaho boylikning vorislari sifatida ona tilimizni asrab avaylashimiz, uni boyitish, nufuzini yanada oshirish ustida doimiy ishlashimiz zarur. Ayniqsa, fundamental fanlar, zamonaviy kommunikasiya va axborot texnologiyalari, bank moliya tizimi kabi o`ta muhim sohalarda ona tilimizning qo`llanish doirasini kengaytirish, etimologik va qiyosiy lug`atlar nashr etish, zarur atama va iboralar, tushuncha va kategoriyalarni ishlab chiqish, bir so`z bilan aytganda, o`zbek tilini ilmiy asosda har tomonlama rivojlantirish milliy o`zlikni, Vatan tuyg`usini anglashdek ezgu maqsadlarga xizmat qilishi shubhasizdir”.

Mazkur uslubiy qo`llanmadan chet tili oqitish uslubiyati fanining eng asosiy va dolzarb mavzularini o`qitishda foydalanish uchun mo`ljal-langan. Ushbu qo`llanmadan mutahasislik fanlarini o`rgatishda, maktab, kasb-hunar kollejlari va universitet talabalarining lug`at boyligini o`sti-rishda foydalanish mumkin.

“Еazy catching reading activities” ingliz tili o`qitish bo`yicha o`quv qo`llanmasi ilk tajriba bo`lib unda so`z o`rganish va talabalarda matnni o`qish malakasini rivоjlantirish mavzusi bo`yicha mukammal matnlar va turli оg`zaki va yozma faоliyatga mo`ljallangan mashqlarni o`zida mujassam qilgan

Tolkatt Parsons (1902-1972) XX asr sosiologiyasining eng ko’zga ko’ringan yirik vakillaridan biri. Amerikalik bu sosiolog noyob iste’dod egasi edi. U o’ziga xos sintetik tafakkur ega bo’lib, tabiatshunoslik, iqtisod, sosiologiya fanlari sirlarini chuqur o’rgandi. U dastlabki mutaxassislik bo’yicha ilm olishni medisinani (Amxrest kolleji) o’rganishdan boshladi. U davrining mashxur ekonomisti Uilton Xomilton uning bo’lg’usi dunyoqarashiga katta ta’sir etdi. Uning ijtimoiy fanlarga bo’lgan qiziqishi kuchaydi. Uning taqdiri murakkab kechdi. 1923 yil uning bitirishidan bir yil oldin uning prezidenti Aleksandr Mikldjon tomonidan T.Parsons haydaldi. Kollejda u yoqtirgan professiorlardan hyech kim qolmadi.

Mazkur uslubiy qo`llanma chet tili oqitish uslubiyati fanining eng asosiy va dolzarb mavzularini o`qitishda foydalanish uchun mo`ljallan-gan. Ushbu qo`llanmadan mutaxassislik fanlarini o`rgatishda, maktab, kasb-hunar kollejlari va universitet talabalarining lug`at boyligini o`sti-rishda foydalanish mumkin.

O’zbekistonda demokratik islohotlar amalga oshirilayotgan hamda bozor iqtisodiyotiga o’tilayotgan bir davrda ijtimoiy muammolarga alohida e’tibor qaratilmoqda. o’zbekistonnning o’z tiklanish va taraqqiy etish yo’liga asoslangan tamoyillardan biri ham bu kuchli ijtimoiy siyosatdir. Kuchli ijtimoiy siyosat deganda “o’zbekistonning har bir fuqarosi millati, dini va e’tiqodidan qat’iy nazar shaxs sifatida shakllanishi, o’z qobiliyatini namoyon etishi, hayotini yanada farovon, munosib, ma’naviy boyroq qilishi uchun” zarur sharoitlarni yaratishga qaratilgan aholini ijtimoiy himoyalash bo’yicha ijtimoiy kafolat va choralarning ta’minlanishi tushuniladi.

Oliy o’quv yurtlari talabalari uchun moljallangan mazkur kurs ularga respublikamizda faoliyat ko’rsatayotgan korxonalar, tashkilotlar va muassasalarda yuritib kelinayotgan ish qog’ozlari turlari, ularning vazifasi, ularda aks etadigan ma`lumotlar, axborotlar, fikr-mulohazalar,hujjatlarning zaruriy qismlari, ular bilan bogliq atamalar to’g’risida ma`lum tushunchalar beradi.

Zahiriddin Muhammad Boburni shavkatli shoh va shoir, mohir sarkarda, yirik davlat arbobi sifatida yaxshi bilamiz. Taqdir taqozasi bilan umr tug’ilib o’sgan zaminiga taldinib, ona yurtini sog’inib o’tgan bobomizning Vatanni sevish, yurt qadriga yetish, unga munosib farzand bo’lish haqidagi o’gitlari bugungi kunda ham qimmatini, ahamiyatini yo’qotmagan.

O’tmish merosimizning nodir yodgorligi bo’lgan «Qisasi Rabg’uziy” asari va uning muallifi Nosiruddin Burhonuddin Rabg’uziy merosi xalqimiz tarixida muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Rabg’uziyning ushbu asari yer yuzining paydo bo’lganidan boshlab so’nggi payg’ambar – Muhammad hayotiga doir bo’lgan voqealarni tasvirlar ekan, ularda kishilarni to’g’rilikka, komilikka, axloqan poklikka chaqirishi bilan yuksak ahamiyat kasb etadi. Rabg’uziy haqida yetarlicha ma’lumot yetib kelmagan. Bizgacha yetib kelgan yagona asari «Qisasi Rabg’uziy»da ba’zi ma’lumotlar mavjud. Undagi ma’lumotlar ham to’liq emas. Uning asl ismi Nosiruddin bo’lib, Xorazmning Rabotu O’g’uz degan joyida tug’ilgan. Asarining muqaddimasida otasi Burhonuddinning O’g’uz Rabotining qozisi bo’lganligini aytib o’tadi. Asarda o’zi haqida musulmonlarga xos kamtarinlik bilan: «…bu kitobni tuzgan, toat yo’lida tizgan, ma’siyat yobonin kezgan, oz ozuqlik, ko’p yozug’luk (yaxshiligi oz, gunohlari ko’p) Rabot O’g’uzining qozisi Burhon o’g’li Nosiruddin...» deya ta’kidlaydi. “Rabg’uziy” so’zini prof. N.Mallayev «Raboti o’g’uz»ning birikuvidan kelib chiqqan deya fikr bildiradi. Rabg’uziy XIII asrning oxirlari va XIV asrning boshlarida yashagan xorazmlik shoirdir. Uning «Qisasi Rabg’uziy» asari o’zbek nasrining qadimiy namunasi. Bu asar islom dinini qabul qilgan mo’g’ul beklaridan biri bo’lgan Nosiruddin To’qbug’aning topshirig’i va homiyligida yozilgan.

Mа’ruzа mаtnlаri tuplаmidа jахоn mаmlаkаtlаri хo’jаligining vujudgа kelishi vа rivоjlаnishi, bоshkа mаmlаkаtlаr хo’jаliklаri bilаn turli iqtisоdiy аlоqаlаr o’rnаtilishining хususiyatlаri keng yoritib berilgаn.

O’zbek filologiyasi fakulteti O’zbek adabiyoti tarixi kafedrasi “O’zbek mumtoz adabiyoti tarixi” fanidan kurs ishi

O’zbеk musiqa fоlklоri o’quv fanining vazifasi o`zbеk хalq chоlg’uchiligi va qo’shiqchiligi tariхini o’rganish. Arхеоlоgik qazilma yodgоrliklarini musiqa оlamiga dоir yo’nalishlarini o’rgatish, оlimlarning va оllоmalarning ilmiy-uslubiy qarashlarini farqlash, maqоmat tizimi bilan tanishish, o`zbеk хalq musiqasi, хalq qo’shiqlari janri (ashula, lapar, yalla, marоsim, mеhnat qo’shiqlari) хususiyatlarini o’rganish kabilarni o’z ichiga оladi.

“Boburnoma”da Bobur oilasi haqida. Reja: I. Kirish. Bobur hayoti ijodi haqida. II. Asosiy qism. 1. “Boburnoma” asari haqida. 2. Asardagi Umarshayx Mirzo va Qurlug’ Nigorxonim shaxslari ta’rifi. 3. Boburnoma”da Bobur avlodlari ta’rifi. III. Xulosa. IV. Foydalanilgan adabyotlar.

Mazkur chastotali izohli frazeologik lug’at o’zbek xalq dostonlari («Alpomish», «Ravshan», «Rustamxon») matni asosida yaratilgan bo’lib, undan mingga yaqin frazeologizmlar, ularning variantlari va ma’nodoshlari bilan birga xalq dostonlari matnida qo’llanish darajasi (chastotasi) va izohi keltirilgan. Lug’atda frazeologik birlik (FB)larning statistik va grammatik tabiatini tasvirlash maqsad qilib qo’yilgan. Chastotali izohli frazeologik lug’at o’zbek xalq og’zaki ijodi namunalari tili bilan qiziquvchi keng kitobxonlar ommasiga mo’ljallangan.

Respublikamiz oliy o’quv yurtlarining o’zbek filologiyasi fakultetlarida «Hozirgi o’zbek adabiy tili» asosiy o’quv predmetlaridan biri sanaladi. Namunaviy o’quv rejasiga ko’ra bu fandan ma’ruza, amaliy va seminar mashg’ulotlaridan tashqari talabalarning kurs ishlarini va mustaqil topshiriqlarni bajarishlari ham ko’zda tutilgan. Mazkur uslubiy tavsiyalarda «Hozirgi o’zbek adabiy tili» o’quv predmetining barcha bo’limlari bo’yicha bajariladigan kurs ishlari mavzulari, ularning rejalari to’la qamrab olingan, har bir mavzuni bajarish uchun zarur bo’lgan ilmiy-nazariy va o’quv-uslubiy adabiyotlar ro’yxati berilgan. Uslubiy tavsiyalarning har bir bo’limi oxirida esa «Hozirgi o’zbek adabiy tili» o’quv predmeti bo’yicha shu bo’limga oid ilmiy-uslubiy adabiyotlarning umumiy ro’yxati keltirilgan. Mazkur uslubiy tavsiyalar kurs ishi yozadigan bakalavr talabalar hamda tilshunoslik muammolari yuzasidan ilmiy-tadqiqot ishlari olib boruvchi magistrantlar, stajyor-izlanuvchi va tadqiqotchilarga mo’ljallangan.

Ushbu ma’ruza matnlari Oliy o`quv yurtlari, akademik lisey va kasb-hunar kollejlari, malaka oshirish va qayta tayyorlash tizimi filolog-o`qituvchilari, turli fan o`qi-tuvchilari, magistrlar, talabalarga mo`ljallangan

“Мaтн тилшунoслиги” бўйичa бeлгилaнгaн ўқув сoaтлaри тўлa ўтилгaндaн кeйин мaгистрлaр жoрий вa якуний нaзoрaт тopширaдилaр. Улaр фaннинг бу сoҳaлaри бўйичa мaърузa тинглaш билaн биргa, aмaлий мaшғулoтлaрдa тaвсия этилгaн aдaбиётлaрни ўқиш жaрaёнидa эгaллaгaн билимлaрини нaмoйиш этишлaри лoзим. Мустaқил ишдa эсa бeлгилaнгaн мaвзулaр бўйичa тaйёрлaнaдилaр вa мaтнни шaкллaнтириш, уни тaҳрир қилиш, иxчaмлaштириш муaммoлaри билaн кўпрoқ кoмпьютeрдa шуғуллaнaдилaр. Интeрнeтдaн “Мaтн тилшунoслиги” фaни бўйичa (“Лингвистика текста”, “Интерпретация текста”, “Автоматическая обработка текста” кaби) янги илмий-нaзaрий aдaбиётлaрни тoпaдилaр, улaрнинг aсoсий қисмини ўқиб ўзлaштирaдилaр. Бу фaн бўйичa мустaқил ишлaр ўқитувчи рaҳбaрлиги вa нaзoрaти oстидa мaгистр тoмoнидaн мустaқил рaвишдa бaжaрилaди. Бундa янги мaтн ҳoсил қилиш, мaтннинг кoмпoнeнтлaрини aниқлaш, мaтн тaркибидaги диaлoгик вa мoнoлoгик нутқ кўринишлaрининг ўзaрo мунoсaбaтини тaҳлил қилиш, матннинг концепт, сценарий, скрипт, фрейм, гештальт сингари когнитив ҳодисалар билан муносабатини фарқлай билиш, матн таркибидаги дискурснинг ўрни топиш, дейктик ибораларнинг матнни шакллантиришдаги иштирокини аниқлаш сингaри мустaқил ишлaр нaзaрдa тутилaди. Мaгистр “Мaтн тилшунoслиги” фaнидaн бaжaрилгaн мустaқил иш бўйичa рeфeрaт тaйёрлaйди ҳaмдa ёзгaн рeфeрaтини мaгистрлaр билaн ўткaзилгaн йиғилишдa ҳимoя қилaди, шундaн кeйин унгa шу фaн бўйичa бажарган мустaқил иши учун бaҳo қўйилaди.

Хоразмда илк шаҳарлар тараққиёти ва уларнинг давлатчиликнинг шаклланишидаги ўрнини ўрганиш орқали тарихимизни холисона ўрганиш, халқимизни ватанпарварлик руҳида тарбиялаш, ёшларни ўлкашуносликдан пухта билим ва кўникмаларига эга қилиш. Мазкур масалалар биз танлаган мавзунинг ҳам назарий, ҳам амалий жиҳатдан долзарблигини асослайди. Ана шу заруратдан келиб чиққан ҳолда биз мазкур лойиҳа мавзуси ва мақсади сифатида Хоразмда давлатчиликнинг шаклланишида архаик ва антик даврлар шаҳар маданиятининг ўрни ва ролини очиб бериш муаммосини танладик.

«Adabiyotshunoslikka kirish» fani oliy o’quv yurtlarining filologiya yo’nalishi bakalavriatida tahsil olayotgan talabalar tomonidan birinchi kursda o’rganiladi. Unda asosan adabiyot va adabiy asar haqida boshlang’ich nazariy ta’limot beriladi. Ushbu ma’ruzalar matnida badiiy adabiyotning muhim qonuniyatlari, badiiy asar tabiati, badiiy ijod sehr-jozibasi va estetik ta’siri sirlarining mazmun-mohiyati atroflicha ochib berilgan. Shuningdek, undan o’rin olgan ma’lumotlarning barchasi talabalarni o’qish-izlanishga o’rgatadi, ularda mustaqil mushohada yuritish ko’nikmasini shakllantiradi. Izlanishga, topqirlikka, amaliy xulosalar chiqarishga va yaratishga yetaklaydi. Ma’ruzalar matnidan oliy o’quv yurtlari talabalari, o’qituvchilar, ilmiy xodimlar, aspirant va tadqiqotchilar, adabiyotshunoslik muammolariga qiziqadigan kitobxonlar foydalanishlari mumkin.

Инсоният маънавий камолоти тарихида ҳар бир миллат ва халқнинг ўз ўрни, дунё тараққиётига қўшган ҳиссаси бўлади. Қадим тарихга эга бўлган юртимиз ўз авлодларининг дину иймонини, маънавий камолини дунёвий илмларга таянган ҳолда бойитиб келган ва юксак даражаларга эришган. Илмга бўлган интилиш халқимизнинг асрий орзуси бўлган. Ана шу интилиш мадрасалар таълимида ўз ифодасини топган ва бой, бетакрор тажрибаларнинг умумлашишига сабаб бўлган. Ушбу монографияда мадрасалар таълими тарихи, унда қўлланилган ўқитиш усуллари тарихи жуда бойлиги, уни ўрганиш ва тушуниш муҳим масалалардан бири эканлигини инобатга олиб қисман бўлса-да ўрганишга ҳаракат қилинди.