МАЙКЕЛЬСОН ТАЖРИБАСИ

МАЙКЕЛЬСОН ТАЖРИБАСИ – Ер ҳаракатининг еруглик тезлигига таъсирини аниклаш мақсадида ўтказилган тажриба. Бу тажриба нисбийлик назарияси яратилиши умун асосий эксперимеитал омиллардаи бири бўлди. Уни А. А. Майкельсон амалга оширган. 19-а. да еруглик қўзгалмас муқит «эфир»ла тарқалади па Ернинг ҳаракат йўналишига иисбатан ёругликнинг тарқалиш йўиалиши ҳар хил бўлганда унинг тезлиги хам турлича бўлади, деган тахмин мавжуд эди. Бу тахминни қал қилиш мақсадида Майкельсон ўзи ихтиро қилган интерферометр ёрламида тажиба ўтказди. Интсрферометрнинг битта елкаси v тезлик б-н ҳаракатла-нувчи Ернинг орбитал йўналишига мос қилиб жойлаштирилади. Еруглик манбаи 0 дан чиққан нурлар нур йўналишига 45° жойлашган ярим щаффоф пластинка 5 га борали (раем) ва бу пластинкадан нурниш бир қисми қайтиб, кўзгу 5, га, бир қисми jca кўзгу 5, га тушади. Улар нурни қайтаради. Қайтган нурлар яна плаетинкага тушади: синган нурларнинг бир қисми кузатиш найчаси (1,2) га тушади. Пластинкадан кўзгуларгача бўлган масофа бир хил бўлганлиги сабабли найча (1,

2) га бир хил геомстрик йўл узунлигидаги нурлар тушади. Агар ёруглик 55, ва 55, йўпалишларла ҳар хил тезликлар билан тарқалганила уди, нурлар ўртасида йўл фарқи вужудга келиб, кузатиш пайчасининг фокал текислигила интерференция манзараси пайло бўларли. Бутун қурилма 90° га бурилганда нурларнинг йўл фарқи ишораси ўзгариб, интерференция (кучайиш ёки кучеизланиш) манзараси бирор масофа Д=(2/Д) (ir/c-) га силжиши керак эли. Бунда / — интерферометр елкасининг узунлиги, А. — ёруглик тўлқин узунлиги, с — накуумлаги ёруглик тезлиги, v — Ернинг эфирга нисбатан тезлиги. Пекин тажрибала қурилмани 90° га бурганла манзаранинг бунлай силжиши кузатилмайди. Бу тажриба куп марта такрорланган. Барча хрлларда хам бирдек натижаолимган. Шунлай қилиб, Майкельсон тажрибаси ёругликнинг пакуумдан барча йўналишларла бир хил булишини исботлади па «эфир» леб ном олган муҳитнинг мавжудлигини инкор этди.