ГАЛЬВАНОТЕХНИКА

ГАЛЬВАНОТЕХНИКА — амалий электрокимёттт бир соҳаси; металл ва металлмас буюмлар сиртига электролитик усулда металл қоплаш жараёни. Гальванотехникани рус олими Б. С Якоби кашф этган ва техник жиҳатдан асослаб берган (1838). Гальванотехника электр кристалланиш, яъни металл бирикмаларнинг сувдаги эритмаси орқали электр токи ўтказилганда металларнинг мусбат зарядланган ионлари катодга ўтириши хоссасига асосланган (қ. Электролиз). Электролитнинг тури ва таркибини, электролиз режимини (ток зичлиги, т-ра ва аралаштириш жадаллигини) ўзгартириб, Гальванотехника жараёнларини ростлаб туриш мумкин. Гальванотехника асосан икки кисмдан — гальваностегия ва гальванопластикадан иборат. Гальваностегия — буюм сиртида мустаҳкам юпқа металл қоплама ҳосил қилиш, гальванопластика — турли буюмлар (матрицалар)дан қалин аниқ нусхалар кўчириш. Булардаги барча жараёнлар гальваник ванналарда ўтади. Ишлатиладиган электролит таркибига қараб, бундай ванналар керамика, сирланган чўян, пўлат, органик шиша ва б. материалдан ясалиши мумкин. Гальваностегия гальванопластикага Караганда кўпроқ қўлланилади. Ундан мақсад: тайёр буюмлар ёки ярим фабрикатларнинг коррозиябардошлигини яхшилаш»(рухлаш, кадмийлаш, қўрғошинлаш йўли б-н), ишқаланувчи юзаларнинг ейилишга чидамлилигини ошириш (хромлаш, темирлаш йўли б-н), сиртларга ҳимоя-безак бериш (никеллаш, хромлаш, қимматбаҳо металлар қоплаш йўли б-н) ва б. Гальваностегия автомобилсозликда, авиация, радиотехника, электроника саноатида, рўзғор буюмлари ишлаб чиқариш ва б. соҳаларда кенг қўлланилади.

Гальванопластика нусхаси олинадиган буюм (матрица)ларнинг тескари сиртларини тайёрлаш усуллари ва қопланадиган металлнинг анча (ўнларча ва юзларча марта) қалинлиги билан гальваностегиядан фарқ қилади. Матрицалар металл ёки нометалл материалдан, қопланадиган материал (нусха материали) эса мис, темир ва б. материаллардан бўлиши мумкин. Нусха материали сифатида мис кенг тарқалган, темир эса қоплагич сифатида камроқ қўлланилади. Никель ҳам қоплагич сифатида кенг ишлатилади. Рельефли (бўртма) буюмлар (медаль, танга ва б.) нусхаларининг аниқ тасвирини гальванопластика усули б-н олиш усули кенг тарқалган. Бу усул б-н буюмнинг фазовий тасвирини ёки нусхасини олиш учун мум ёки гипсдан унинг аниқ нусхаси ясалади. Нусха сирти электр ўтказувчан бўлиши учун унга графит кукунлари сепилади. Шундан кейин буюмнинг нусхаси катод сифатида тегишли металл тузининг эритмаси солинган электролитик ваннага туширилади. Электролиз вақтида буюмнинг металл нусхаси ҳосил килинади.

Гальванопластика матбаада (қ. Гальваностереотипия), граммпластинка матрицаларини тайёрлашда, электрометаллургия ва техниканинг бошқа соҳаларида кенг ишлатилади.